Darbe 1953

 DARBE 1953

CIA ve Modern ABD-İran ilişkilerinin kökleri

Ervand Abrahhamian

Çeviren: Zeynep Rona

Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınları 

Birinci baskı Ekim 2023

183 sayfa

Tam yetmiş yıl  önce  1953’te İran’da seçilmiş Başbakan Musaddık’ın seçilmiş hükümetine karşı gerçekleştirilen CIA darbesi, hem İran’ın hem de tüm Ortadoğu’nun kaderi üzerinde belirleyici bir etki yaptı. 1979’da Mollaları iktidara taşıyan Devrim’e kadar uzanan etkileri oldu. 

Musaddık ülkesinde çıkarılan petrolün İngilizler in değil de İran halkının olduğunu söylemesi ve bu yönde adımlar atması 1953 Darbesini getirmiştir.

Diyeceksiniz ki o sıralar ŞAH ne yapıyor?  Şah kendi sonuna giden yolda parkeleri bir bir döşüyor du. 

1953 darbesinin sonuçları dünyanın başka bölgelerini de derinden etkiliyordu. Örneğin Amerikalı siyasetçiler dünyanın dört  bir yanın da sorun çıkaran hükümetleri kolaylıkla düşürmeye başlamışlardı. CIA ileriki yıllarda Guatemala’da, Endonezya’da Ve Şili’de 1953 darbesine benzeyen darbeler gerçekleştirmişti. Guatemala Ve Endonezya’da bulunan ölüm tarlaları 20. Yüzyılın belleklerinden silinmeyecekti. İster Irak’ta, ister Kongo, Brezilya, Arjantin, Güney Vietnam Ve Kamboçya’da dünyanın  etesinde olursa olsun askerler iktidardaki hükümetleri devirmişse, şüpheler hemen CIA üzerine toplanır. 

Darbeden sonra ne oldu? Musaddık Ve 23 Bakan ve Danışmanı yakalanarak askeri mahkemeye çıkarıldı. Musaddık Sutanabad Kışlasında seçilmiş 150 kişi önünde yargılandı, askeri hakimleri “yabancı yardakçısı” olarak  kınamıştı. 3 yıl hapis cezası aldı ve cezayı çekti. İran halkı Musaddık’ı halkı avucun da tutan, milliyetçi idealleri elinde tutan yarı-ilah olarak algılandığını itiraf etmiştir. 

Devrim sonrası Tudeh “ İran Kominist Partisi” üyesi 1200 kadar kişi toplanmış Ve ilerleyen yıllar da bu dayı 2500 e kadar çıkmış, tabi İran’da bu boşluğu daha sonra 1979 yılında bir devrimle iktidarı ele geçiren MOLLA’lar doldurmuş be Şah’ın kendi hazırlandığı sonu olmuştur.

İran ile ilgili okuduğum bu kitaptan çok memnun kaldım. İsveç’te yüksek lisansını yapan kendi ülkesinin kaynaklarını yabancılara peşkeş çekmek istemeyen MUSADDIK ile tanıştığıma memnun oldum. Işık’lar içinde yat. 

26 Ocak 2024

Eskişehir